Rydym wedi profi llawer o newidiadau mawr yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gan gynnwys pandemig COVID-19, galw cynyddol am driniaethau, mwy o bobl yn byw'n hirach gyda chyflyrau iechyd lluosog, rhestrau aros cynyddol, a chynnydd mawr yng nghost tanwydd, bwyd a biliau eraill. Gyda'i gilydd, mae'r newidiadau hyn hefyd yn golygu bod ein gwasanaethau iechyd presennol yn costio mwy nag y gallwn ei fforddio. Mae angen i ni gymryd camau i fynd i'r afael â hyn.

Wrth i'n poblogaeth a'n cymdeithas newid, mae angen i'n gwasanaethau iechyd newid hefyd.

Mae angen eich help arnom i ddod o hyd i ffyrdd o barhau i ddarparu'r gwasanaethau o safon sydd eu hangen arnoch, yn y ffordd rydych chi eu heisiau, i'r dyfodol. Mae angen eich help arnom hefyd i ymateb i'r heriau y mae'r GIG yn eu hwynebu. Mae’r rhain yn cynnwys:

Byddwn yn gwneud hyn trwy raglen o'r enw Gwella Gyda'n Gilydd.

Gwella Gyda'n Gilydd yw ein haddewid gweithio gyda'n gilydd i adolygu sut a ble rydym yn darparu gwasanaethau, er mwyn sicrhau diogelwch, i wella ansawdd, ac i wneud y defnydd gorau y gallwn o adnoddau. Rydym am siarad â chleifion a defnyddwyr gwasanaeth, pobl a chymunedau, staff iechyd a gofal, a'n sefydliadau partner.

Mae gennym rai sylfeini ardderchog i adeiladu arnynt. Rydym yn falch o'n sefydliad a'r bobl fedrus ac ymroddedig sy'n gwneud iddo weithio. Mae gennym hefyd weledigaeth gymhellol ar gyfer y dyfodol. Mae hyn wedi'i nodi yn y Strategaeth Iechyd a Gofal ar gyfer Powys. Cyfrannodd miloedd o bobl ledled Powys at y Strategaeth hon yn 2015 a 2016.

Bydd Gwella Gyda'n Gilydd yn ein helpu i gyflawni'r Strategaeth drwy weithio gyda'n gilydd i lunio dyfodol gwasanaethau iechyd diogel ac o ansawdd i Bowys.

Y ddogfen hon yw rhan gyntaf y daith hon. Mae'n gofyn am eich barn a'ch profiadau fel bod gennym ddealltwriaeth a rennir o'r problemau y mae angen i ni eu datrys. Mae hefyd yn anelu at esbonio pam nad yw "dim newid" yn opsiwn.

Yn ystod mis Mai 2025, rydym yn awyddus i glywed eich barn:

Ar ôl y cyfnod hwn o ymgysylltu â'r "Achos dros Newid", byddwn yn gweithio gyda chi i adolygu'r gwasanaethau rydyn ni'n eu darparu a'u comisiynu. Ein nod yw canolbwyntio ar wahanol wasanaethau yn eu tro. Yn seiliedig ar yr adborth a gawsom gan staff iechyd a gofal, rydym yn disgwyl canolbwyntio ar wasanaethau cymunedol a gwasanaethau iechyd meddwl oedolion yn ystod 2025.

Rhannwch eich barn os gwelwch yn dda. Rydym yn gwrando ac am ddeall beth sy'n bwysig i chi.

Mae Gwella Gyda'n Gilydd yn ymwneud ag adeiladu ar y cryfderau sydd gennym ym Mhowys, mynd i'r afael â gwendidau, dod o hyd i gyfleoedd i wella, ac ymateb i heriau.

Rydym eisoes yn gryf mewn rhai meysydd pwysig, ac rydym am fanteisio ar bob cyfle i wella sut rydym yn darparu gwasanaethau iechyd diogel, o ansawdd ar gyfer y dyfodol. Dyma rai enghreifftiau y mae staff a chleifion wedi'u rhannu gyda ni.

Mae gennym weithlu ymroddedig a gofalgar, ac mae llawer ohonynt yn byw mewn cymunedau ffyniannus, balch a chymdogol ym Mhowys.

Mae model gofal sylfaenol a chymunedol ym Mhowys yn un o'r rhai mwyaf datblygedig yn y wlad. Dyma'r gofal a ddarperir i chi gan eich meddyg teulu lleol, nyrs gymunedol, deintydd, fferyllydd, optometrydd a thimau iechyd meddwl cymunedol a gweithwyr proffesiynol iechyd cysylltiedig yn lleol mewn cymunedau ledled y sir. Mae'r gwasanaethau hyn yn gryfach yma ym Mhowys nag mewn llawer o rannau eraill o'r wlad ond rydym yn cydnabod bod y gwasanaethau hyn yn wynebu heriau hefyd, megis mynediad at ddeintyddiaeth.

Mae gennym berthynas dda gyda'n Byrddau ac Ymddiriedolaethau Iechyd cyfagos. Mae hyn yn cynnwys rhwydwaith ysbytai cyffredinol dosbarth o amgylch ein ffiniau. Rydym yn prynu gwasanaethau ganddynt na allwn eu darparu ein hunain yma ym Mhowys. Mae hyn yn cynnwys gwasanaethau ysbyty acíwt ac arbenigol na ellir eu darparu'n ddiogel ym Mhowys oherwydd ein poblogaeth fach a gwasgaredig.

Rydym yn defnyddio technolegau digidol newydd, fel y gall mwy o gleifion gael mynediad at fwy o wasanaethau gartref neu yn agos at gartref. Wrth wneud hyn rydym yn cydnabod na fydd rhai gwasanaethau digidol yn addas i bawb.

Rydym yn byw ac yn gweithio mewn sir sy'n cael ei chefnogi gan waith anhygoel gwirfoddolwyr, sefydliadau cymunedol, a gofalwyr di-dâl.

Mae gwella iechyd ein poblogaeth yn rhan bwysig iawn o'n gwasanaethau iechyd a gofal. Rydym yn darparu cefnogaeth dda i helpu pobl gwella'u ffordd o fyw – gan gynnwys gwasanaethau fel Helpa Fi i Stopio, rhagnodi cymdeithasol i hyrwyddo ffyrdd o fyw egnïol, a bwyta'n iach.

Ansawdd a Deilliannau Cleifion

Pan fydd person yn aros yn llonydd am amser hir, gall eu cyhyrau a'u cryfder cyffredinol wanhau oherwydd nad ydynt wedi bod yn symud o gwmpas llawer. Mae hyn yn aml yn digwydd pan fydd rhywun yn aros yn y gwely am amser hir, fel yn ystod arhosiad yn yr ysbyty. Gall ei gwneud hi'n anoddach iddynt gerdded, sefyll, neu wneud gweithgareddau bob dydd. Mae hyn yn her i'r bwrdd iechyd, gan fod gennym yn aml gleifion hŷn sy'n feddygol addas i fynd adref ond nad ydynt yn gallu cael mynediad at y gofal a'r gefnogaeth gywir i barhau â'u hadferiad yn eu cartrefi eu hunain. Mae hyn yn golygu y bydd llawer yn aros yn yr ysbyty nes y gellir dod o hyd i'r gofal cywir ar eu cyfer. Mae tystiolaeth yn dangos y gall 10 diwrnod yn yr ysbyty arwain at gyfwerth â gwerth 10 mlynedd o heneiddio yng nghyhyrau pobl dros 80 oed.

Mae ein poblogaeth wedi'i gwasgaru ar draws sir fawr iawn, sy'n gallu ei gwneud hi'n anodd darparu gwasanaethau lleol o ansawdd uchel cyson. Fel bwrdd iechyd bach, rydym yn dibynnu ar nifer cyfyngedig o staff sydd wedi'u hyfforddi'n arbennig. Ar hyn o bryd, mae un o bob saith o'n rolau yn wag. Mae hyn yn gwneud darparu gwasanaethau a lleihau amseroedd aros hyd yn oed yn anoddach.

Aeth ein hamseroedd aros yn hirach yn ystod pandemig COVID-19. Rhaid i ni ddod o hyd i ffyrdd o ddarparu'r atebion gofal a thriniaeth cywir mewn ffordd ddiogel, gynaliadwy ac sy'n cyfyngu ar y niwed a achosir gan aros hirach. Mae ein Dyletswydd Ansawdd statudol yn rhan bwysig o'r gwaith hwn.

Mae llawer o'n hadeiladau yn hŷn na'r GIG ei hun! Adeiladwyd dros draean (36%) o'n hadeiladau cyn 1948. Mae hyn yn llawer uwch na chyfartaledd Cymru (12%). Wrth i ni ddatblygu ein cynlluniau, mae angen i ni ddod o hyd i'r ffordd orau o ddefnyddio a gwella ein hadeiladau mewn ffyrdd sy'n fforddiadwy.

Un cwestiwn sy'n cael ei ofyn yn aml yw pam nad oes Ysbyty Cyffredinol Dosbarth ym Mhowys. Mae ein poblogaeth fach a natur fawr a gwledig y sir yn golygu nad yw'n ddiogel nac yn ymarferol darparu Ysbyty Cyffredinol Dosbarth ym Mhowys. Mae angen i ysbytai mawr o'r fath wasanaethu poblogaethau mawr fel y gallant ddod â'r sgiliau a'r gwasanaethau cywir at ei gilydd i'ch trin mewn argyfwng. Byddai llawer o arbenigwyr yn dweud y dylai Ysbyty Cyffredinol Dosbarth wasanaethu poblogaeth o leiaf dair gwaith maint Powys. Mae ein daearyddiaeth hefyd yn her. Hyd yn oed pe gellid darparu'r fath ysbyty mewn lleoliad canolog ym Mhowys, bydd y rhan fwyaf o bobl yng ngogledd a de Powys yn dal i fod yn agosach at Ysbyty Cyffredinol Dosbarth mewn mannau eraill.

Felly, rydym yn prynu llawer o'r gwasanaethau ysbyty arbenigol hyn i drigolion Powys gan fyrddau iechyd cyfagos yng Nghymru ac Ymddiriedolaethau GIG cyfagos yn Lloegr. Gelwir y broses hon yn "gomisiynu". Mae gennym berthynas gref gyda'n cymdogion i ddarparu'r gofal sydd ei angen arnoch.

Rydym yn falch iawn o'n gweithlu angerddol ac ymroddedig, sy'n gweithio'n galed i ddarparu safonau uchel o ofal ym Mhowys. Ond mae prinder gweithlu cenedlaethol a rhyngwladol mewn rhai proffesiynau, sy'n effeithio arnom yma ym Mhowys hefyd.

Mae Powys yn lle hardd i fyw a gweithio ynddo, ond gall ein natur anghysbell hefyd ei gwneud hi’n anodd denu cymaint o staff newydd ag sydd ei angen arnom. Gall gwasanaethu poblogaeth fach mewn ardal wledig fawr iawn fod yn anodd, ac nid yw'r ffordd o fyw yn apelio at bawb.

Mae'r heriau hyn yn golygu bod yn rhaid i ni ddefnyddio staff asiantaeth ddrud i gynnal ein gwasanaethau pwysicaf. Mae'r swm rydyn ni'n ei wario ar asiantaeth yn llawer uwch na'r cyfartaledd ar gyfer y GIG yng Nghymru. O bob £100 rydyn ni'n ei wario ar gyflogau, mae bron i £10 yn cael ei wario yn talu am staff asiantaeth. Mae hyn yn cymharu â chyfartaledd GIG Cymru o bron i £3.

Mae poblogaeth Powys yn hŷn na chyfartaledd y DU, gydag ymhell dros chwarter trigolion Powys dros 65 oed. Mae hyn hefyd yn cael ei adlewyrchu yn ein gweithlu ein hunain. Mae ychydig o dan hanner ein gweithlu yn 50 oed a hŷn. Mae amcangyfrifon swyddogol o'r boblogaeth yn dangos y bydd gan Bowys erbyn 2043 6,512 yn llai o bobl o oedran gweithio nag yn 2024. Bydd hyn yn effeithio ar ein gallu i recriwtio gweithwyr y GIG o fewn ein cymunedau lleol.

Wrth i'n poblogaeth barhau i heneiddio, mae hefyd yn mynd yn anoddach denu pobl iau o'r sir i rolau gofal iechyd. Mae llawer o'n pobl ifanc yn dewis gadael Powys i chwilio am gyfleoedd mewn mannau eraill. Rydym yn gweithio'n galed i ddarparu cyfleoedd hyfforddiant a datblygu lleol, ond ni all hyn gyflawni popeth sydd ei angen arnom. Er enghraifft, mae ein Rhaglen Nyrsys Uchelgeisiol yn cefnogi pobl i fyw, derbyn hyfforddiant a gweithio yn y sir. Rydym hefyd wedi cael rhywfaint o lwyddiant wrth ddenu nyrsys rhyngwladol, sydd wedi gwneud Powys yn gartref iddynt ac wedi helpu i gryfhau ein gwasanaethau.

Rydym wedi gwneud cynnydd da ar ddarparu gwasanaethau digidol yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Fodd bynnag, nid oes gan rannau o Bowys fynediad at y band eang da na data symudol sydd ei angen i gefnogi technolegau digidol. Mae cael poblogaeth hŷn hefyd yn tueddu i fod yn gysylltiedig â lefelau is o fynediad digidol a hyder digidol. Gall ein poblogaeth wledig fach a daearyddiaeth hefyd ei gwneud hi'n anodd cyrraedd pawb a gostwng costau.

Gall hefyd fod heriau gyda rhannu cofnodion cleifion gydag ysbytai rhwng gwahanol rannau o'r GIG (gwasanaethau a ddarperir yn uniongyrchol gan Fwrdd Iechyd Addysgu Powys, o'i gymharu â gwasanaethau'r GIG y tu allan i Bowys, a gwasanaethau meddygon teulu). Mae cleifion yn dweud wrthym am eu rhwystredigaeth gyda hyn.

Mae Powys, fel llawer o rannau eraill o'r GIG, yn wynebu pwysau ariannol mawr. Mae cydbwyso costau cynyddol yn erbyn anghenion cleifion a'r galw am wasanaethau o fewn ein hadnoddau sydd ar gael yn her allweddol i ni ar hyn o bryd.

Rydym yn derbyn cyllid o dros £400 miliwn y flwyddyn – hynny yw tua thair mil o bunnoedd y pen. Bydd rhai pobl yn defnyddio ychydig iawn o wasanaethau bob blwyddyn. Mae gan eraill anghenion cymhleth iawn sy'n gofyn am becynnau gofal drud iawn. Efallai y byddant yn profi anafiadau sy'n newid bywydau sydd angen llawer o wahanol fathau o lawdriniaeth a gofal parhaus. Neu efallai bod ganddynt salwch difrifol sy'n gofyn am gyffuriau a thriniaeth ddrud.

Ar hyn o bryd, mae'r gwasanaethau iechyd rydyn ni'n eu darparu a'u comisiynu ar gyfer trigolion Powys yn costio mwy na'n cyllid. Mewn gwirionedd, am bob £100 rydyn ni'n ei wario, rydym yn gorwario £3 (rydym yn disgwyl gorffen 2024/25 gyda diffyg o tua £16m). Mae hynny er gwaethaf cynlluniau ar gyfer gwneud arbedion sylweddol (tua £5 ym mhob £100). Mae'r rhain yn cynnwys lleihau costau swyddfa gefn, ac arian sy'n cael ei wario ar staff asiantaeth ddrud.

Mae ein cynlluniau ar gyfer 2025/26 hefyd yn cynnwys y bwriad i gomisiynu gofal wedi’i gynllunio gan ysbytai yn Lloegr, yn seiliedig ar dargedau amseroedd aros GIG Cymru. Nid yw hwn yn benderfyniad yr ydym wedi’i wneud yn ysgafn, ac mae’n adlewyrchu’r ffordd yr ydym yn cael ein hariannu. Rhaid i ni weithredu i fyw o fewn ein gallu, neu byddwn yn adeiladu mwy o anawsterau ariannol ar gyfer y dyfodol. Rydym yn cynllunio i’r trefniadau hyn ddechrau ym mis Gorffennaf a byddwn yn rhannu mwy o fanylion ym mis Mehefin.

Gyda'i gilydd, mae'r heriau hyn yn golygu nad yw "dim newid" yn opsiwn. Rhaid i ni weithio gyda'n gilydd i gynllunio ar gyfer GIG yn seiliedig ar anghenion y dyfodol.

Mae'n rhaid i ni hefyd gynllunio'r ffordd orau yr ydym yn ymateb i lefelau cynyddol o salwch, addasu i gael llai o bobl o oedran gweithio yn y sir, ac addasu adeiladau sydd wedi'u cynllunio ar gyfer modelau gofal sydd wedi dyddio.

Byddwn yn adolygu pob un o'n meysydd gwasanaeth yn eu tro, ac yn seiliedig ar adborth gan weithwyr gofal iechyd proffesiynol y sir rydym yn bwriadu canolbwyntio ar y meysydd hyn yn gyntaf:

Ochr yn ochr â'r crynodeb hwn rydym wedi cyhoeddi "Achos dros Newid" (Fersiwn Saesneg Cyraeg i ddilyn). Yn y ddogfen honno gallwch ddarganfod mwy am y cyfleoedd a'r heriau ar gyfer y gwasanaethau gwahanol hyn.

Gallwch hefyd ddod o hyd i wybodaeth gryno am wasanaethau cymunedol a gwasanaethau iechyd meddwl oedolion ar dudalennau 10 ac 11.

Mae Powys yn sir wledig a phoblogaeth brin. Mewn gwirionedd, dim ond 26 o bobl y cilomedr sgwâr sydd yna, o'i gymharu â dros 2600 o bobl fesul cilomedr sgwâr yng Nghaerdydd. Mae hyn yn golygu bod llawer o drigolion yn elwa o fynediad i fannau awyr agored. Ond gall teithio i wasanaethau fod yn fwy heriol mewn ardaloedd gwledig nag mewn ardaloedd adeiledig. Mae hyn yn arbennig o wir am wasanaethau mwy arbenigol y mae angen eu darparu y tu allan i Bowys.

Mae bron i 134,000 o bobl yn byw yn y sir, ac mae'r disgwyliad oes ymhlith yr uchaf yng Nghymru. Mae nifer y bobl hŷn yn cynyddu, ac mae hyn hefyd yn golygu bod yr anghenion a'r galw am wasanaethau iechyd yn cynyddu. Ond mae cyfran y bobl o oedran gweithio yn gostwng.

Mae yna gyfleoedd i bob un ohonom weithio gyda'n gilydd i wella iechyd ac i atal salwch. Mae llawer o wahanol ffactorau yn effeithio ar ba mor iach ydyn ni.

Mae tystiolaeth yn awgrymu bod gwasanaethau gofal iechyd yn cyfrif am tua 20% o hyn. Mae ffactorau eraill yn chwarae rôl llawer mwy. Mewn gwirionedd, mae 30% o'n statws iechyd oherwydd ein hymddygiadau ein hunain fel ysmygu, diet, gweithgarwch corfforol, ac alcohol. Os ydym yn mabwysiadu ymddygiadau iach, gall hyn leihau'r risg o salwch, a gall helpu'r GIG.

Mae 10% o'n statws iechyd oherwydd ein hamgylchedd corfforol. Mae hyn yn cynnwys yr adeiladau rydyn ni'n byw ynddynt, a mynediad i fannau gwyrdd.

Mae 40% o'n statws iechyd oherwydd ffactorau mewn cymdeithas ehangach. Mae hyn yn cynnwys ein haddysg, statws swydd, incwm, teulu a chymorth cymdeithasol, a diogelwch cymunedol.

Drwy Wella Gyda'n Gilydd gallwn weithio tuag at Bowys lle mae pobl yn byw bywydau hirach ac iachach, ac yn cael mynediad teg i'r pethau sy'n arwain at iechyd a lles da:

Rydym yn gwrando ar y materion sy'n bwysig i chi. Dyma rai themâu allweddol o'ch adborth i ni yn ystod y flwyddyn ddiwethaf: